-
1 къэщтэн
I (къещтэ) перех. гл. 1. взять кого-что-л. ( руками)/ Убыдын, къэпхъуэтэн (IэкIэ).* {Цурэ}.. чысэ кIыхьыр къищтащ.. тутын тхьэрыкъуэф гъум ишыхьащ. Къ. Хь.2. занять, захватить что-л. (напр. крепость)/ Къэубыдын, къэзэун (быдапIэ). ЩIыпIэр къэщтэн.* Трояр къарукIэ мыхъуу бзаджагъэкIэ къащтэн мурадыр ящIащ грекхэм. Ижь. д. и ист.3. согласиться с чем-л., принять что-л./ ЗыгуэркIэ арэзы хъун, зыгуэрым теубыдэн.* Сэ сыпсэуху фэ зэкъуэшитIым сырещанэу сыныфхыхьэнщ, си къуэшыгъэр къафщтэмэ. фольк.4. предпочесть, выбрать что-л./ Зыгуэр къыхэхын.* Жьым щытхъуи щIэр къащтэ. (погов.)5. принять, утвердить что-л./ Зыгуэр (унафэ сыт хуэдэхэр) IэрыIэткIэ гъэбыдэн. Лэжьыгъэм и планыр къэщтэн.6. дай, дай сюда ( в данном значении употребляется только в императиве)/ Къызэт, къэхь(унафэ щIыныгъэ наклоненэм иту).* - УзгъэгуфIэнущ., Ларисэ. къащтэ гуфIапщIэ, - тхьэмадэр унэкум йоувэ. Щ. Ам. Къащтэт мыдэ уи тхылъыр. Щ. I.Бэджэнду къэщтэн см. бэджэнд.Диныр къэщтэн см. дин.{И} емыкIу къэщтэн см. емыкIу.Къалэн къэщтэн см. къалэн.ЛэжьапIэ къэщтэн см. лэжьапIэ.Мэ къэщтэн см. мэ.Нэм къищтэн см. нэ.Нэхъ къэщтэн см. нэхъ.Псэм къищтэн см. псэ.ТхьэкIумэм къищтэн см. тхьэкIумэ.Унафэ къэщтэн см. унафэ.Хьэл къэщтэн см. хьэл.Хьэхуу къэщтэн см. хьэху.Шынэ къэщтэн см. шынэ.ЩIыхуэ къэщтэн см. щIыхуэ.Iэнэ къэщтэн см. Iэнэ.Iэщэ къэщтэн см. Iэщэ.II (къощтэ) неперех. гл. испугаться, вздрогнуть (от неожиданности, страха)/ КъэскIэн, къыхэщтыкIын, шынэн.* - Дэнэ щыIэ Быцэ? - къэщтауэ щIоупщIэ Маржэнэт икIи и нэр къихуу зеплъыхь. Къ. Хь. -
2 къэщтэн
I перех.1) брать, взять в разн. знач.крепостыр къэщтэн взять крепостьджыдэр къэщтэн взять топор2) утвердить что-л.; ратифицировать (договор).
II неперех. испугаться; задрожать (от страха)шыр къэщтащ лошадь испугалась -
3 къэщтэн
испугаться, струсить, ужаснуться -
4 испугаться
къэщтэн -
5 взять
I (возьму, возьмешь) сов.
1. кого-что къэщтэн; взять книгу тхылъыр къэщтэн; взять ребенка на руки сабийр IэкIэ къэщтэн; взять кого-л. под руку зыгуэрым и Iэблэр убыдын
2. кого-что зыдэщтэн; взять вещи в дорогу щыгъынхэр гъуэгум зыдэщтэн; возьми с собой детей сабийхэр зыдэшэ
3. кого-что къэщтэн, къеIыхын; взять взаймы щIыхуэу къэщтэн; взять ребенка на воспитание сабий пIын къеIыхын; взять книги в библиотеке библиотекэм тхылъ къеIыхын; взять кого-либо на работу зыгуэр лэжьапIэм къэщтэн; взять на себя ответственность жэуаплыныгъэр езым ищхьэкIэ къэщтэн
◊ взять пример с кого-либо зыгуэрым щапхъэ техын; взять слово псалъэ къеIыхын; взять себя в руки зыIыгъын, зышыIэн; взять свои слова назад псалъэхэм къегъэгъэзэжын; с чего вы взяли? сыт ар къызыхэфхар? -
6 принять
I, сов.
1. (приму, примешь) что къеIыхын; принять подарок саугъзт къеIыхын
2. къэщтэн (щIэгъэтIысхьэн); принять в университет университетам къэщтэн
3. къегъэблэгъэн; принять делегацию делегацэр къегъэблэгъэн
4. къэщтэн (унафэр); принять резолюцию резолюцэр къэщтэн
5. ефэн; принять лекарство хущхъуэ ефэн -
7 щIыхуэ
долг, кредит/ Птыжын хуейуэ зэман пыухыкIакIэ зыгуэрым къеIыпхар.ЩIыхуэкIэ ерыщын.* Щiыхуэр къэщтэгъуафIэ щхьэкIэ тыжыгъуейщ. (погов.)ЩIыхуэ зытегъэхуэн задолжать.ЩIыхуэ къэщтэн взять в долг. Ахъшэ щIыхуэ къэщтэн.ЩIыхуэ къеIыхын = щIыхуэ къэщтэн.ЩIыхуэ къытенэн оставаться в долгу.ЩIыхуэ къытемынэн (къызытемынэн) не оставаться в долгу.ЩIыхуэ къытехуэн = щIыхуэ зытегъэхуэн.ЩIыхуэ тегъэлъын оставлять долг на некоторое время.ЩIыхуэ телъын быть в долгу.ЩIыхуэ тыжын уплатить долг.ЩIыхуэ тын одолжить, дать в долг.ЩIыхуэм щIивэн (щIигъэнэн) просторечие залезть в долги по уши.ЩIыхуэр пшыныжын = щIыхуэ тыжын. -
8 набрать
I (наберу, наберешь), сов.
1. что къэщтэн, къэщыпын, игъэхъуэн; набрать корзину яблок мыIэрысэ кIарзинкIэ къэщыпын; набрать цветов удз гъэгъа къэщыпын; набрать воды в ведро пэгуным псы игъэхъуэн
2. къэщтэн, щIэгъэтIысыкIын; набрать учащихся на курсы еджакIуэхэр курсым къэщтэн
3. что (полигр.) къэщыпын; набрать статью статьяр къэщыпын -
9 нанять
I (найму, наймешь), сов., кого-что къэщтэн; нанять рабочих лэжьакIуэ къэщтэн; нанять подводу гу бэцжэнду къэщтэн -
10 бзаджагъэ
хитрость/ Бзаджэ псалъэм къытекIа щыIэцIэ.* Абы зэуэ къыгурыIуащ Бюзрыкъу зы бзаджагъэ гуэр зэхищIыхьыну мурад Iей зэрищIар. Ш. А. Сэ си фIэщ хъуркъым Локъан хуэдэ цIыху зэпIэзэрыт сэ схуэдэ хъыджэбз псынщIэжь цIыкIум и бзаджагъэм и зэран зригъэкIыну хущIэкъуну. КI. Т.Бзаджагъэ кIэлъызехьэн поступить с кем-л. коварно.Бзаджагъэ хуекIуэн схитрить, пойти на уловки.БзаджагъэкIэ къэщтэн взять хитростью.* Трояр къарукIэ мыхъуу, бзаджагъэкIэ къэщтэн мурадыр ящIащ грекхэм. Ижь. д. и ист. -
11 къэгъэщтэн
-
12 къэубыдын
(къеубыд) перех. гл. 1. поймать кого-что-л./ Щхьэхуиту щыт зыгуэр Iэрубыд щIын, зыIэрыгъэхьэн.* Джэдуужьым зы дзыгъуэ.. къиубыдащ. Дыщэ кI.2. захватить, занять, завоевать что-л./ Къэзэун, лъэщыгъэкIэ къэщтэн, зыIэщIэгъэхьэн.Бийм и быдапIэр къаубыдащ.3. охватить, включить в себя (территорию, время и т. п.)/ Къыхиубыдэн, къыхыхьэн, къриубыдэн.Мо къуршхэм нэс къеубыд ди районым.* Хъыбарым езым къиубыд гъуэгуанэр зэрыIуэтэжыгъуафIэм ещхьу, кIэщIкъым икIи тынш цIыкIукъым. М. Б.4. находиться с кем-л. в каких-л. отношениях (родственных, дружеских и т. п.)/ Благъагъэ, ныбжьэгъугъэ сыт хуэдэхэмкIэ зыгуэрым пыщIауэ щытын.быдын.5. переносное изобличать кого-л., уличить в чем-л. кого-л./ НаIуэ, сэтей, белджылы къэщIын (зыгуэрым и къуаншагъэр), къэумысын, и пцIыр къыщIэгъэщын. Сабийм пцIы иупсу къаубыдащ.6. переносное сделать кого-л. своим сообщником, подкупить кого-л./ IупэфIэгъу къэщIын, IулъхьэкIэ къыдэхьэхын, къыпфIэлIыкIыу, уи телъхьэу къыщIегъэдзын.IулъхьэкIэ къэубыдын. МылъкукIэ къэубыдын.7. переносное уловить, понять, схватить что-л./ КъыгурыIуэн, зэхищIыкIын, къыхипхъуэтэн. У эрэдыми макъа-мэр къэубыдын. Псалъэм и мыхьэнэр къэубыдын.8. кубано-зеленчукские нанять кого-что-л./ Зыгуэр къэщтэн (хьэхуу).Уэчыл къэубыдын. Машинэ къэубыдын.Нэм къиубыдын см. нэ.Нэм къиубыдым нэс см. нэ. -
13 къегъэщтэн
/ Къэщтэн I псалъэм и каузатив.* Тхъуэжьейм хузэфIэкIатэмэ, гъуэгум къытехута дыщэ тажыр Сосрыкъуэ къригъэщтэнтэкъым. Нарт. -
14 къыхэхын
(къыхех) перех. гл. 1. вытащить, вынуть, извлечь что-л. из чего-л./ Зыгуэрым хэлъыр къэщтэн.Лэпсым лы къыхэхын. Кхъуейр кхъуейшыпсым къыхэхын.2. выбрать, отобрать кого-что-л./ Зыгуэрхэм уахэдэу зыгуэр къэщтэн.* Софят къыхихынур имыщIэу и бостейхэр зыIэпех, зыIэпелъхьэри щыгъын фIэдзапIэм бгъэдэтщ. Щ. I.3. исходить из чего-л., основываться на чём-л./ КъызыхэкI щхьэусыгъуэ щыIэн.* Сытым къыхихыу жиIауэ пIэрэ абы а псалъэр? Хьэрэмыгъэм къыхиха, хьэмэрэ къыгурымыIуэу жиIа?фольк.4. вычесть, отнять ( число из числа)/ Къыхэдзын, бжыгъэ гуэр кIэ гъэмэщIэн.ТIощIым пщIы къыхэхын.5. использовать что-л. как источник, базу для чего-л./ Зыгуэрым и хэкIыпIэу къэгъэсэбэпын.* Тенджызышхуэ жыжьэхэм къыхыдох дэ фIыгъуэ. Хь. Хь.Факъырэ Iус къыхэхын см. факъырэ. -
15 къыхэщтыкIын
(къыхощтыкI) неперех. гл. вздрогнуть, изредк вздрагивать ( от испуга)/ ЗанщIэу къэщтэн; зэзэмызэ къэщтэн.* Ар къыхэщтыкIащ, итIанэ дзыхь къысхуищIу зыкъыстригъащIэри зиущэхужащ. Къу. С. -
16 убыдын
(еубыд) перех. гл. 1. взять что-л. ( рукой)/ УIэбэу зыгуэрыр зыIэрыгъэхьэн, Iыгъын.* Сыт ищIэнур анэ мыгъуэм, и щхьэр IиткIэ еубыд. Къэб. п. и ант.2. задержать, воспрепятствовать движению кого-чего-л./ Зыгуэр здыхуейм мыгъакIуэу Iыгъын.* Благъуэм псыр иубыдат. фольк.3. занять, захватить что-л. (напр. город)/ ЩIыпIэ гуэр къэзэун, къэщтэн.Къалэр бийм иубыдащ.4. занять, захватить ( свободное место)/ ЩIыпIэ гуэр зэрыхуейуэ зэгъэбыдылIэн.ТIысыпIэ убыдын.5. переносное задержать, схватить, арестовать кого-л./ Зыгуэр (дыгъур) тутнакъым ягъэтIысыну къэщтэн, къэубыдын. Дыгъур яубыдащ.Жьэр убыдын см. жьэ. Лъэр убыдын см. лъэ. -
17 уз
боль; болезнь/ Игъэгуауэщхьэуэ, щхьэлажьэ, къарууншэ ищIу цIыхум е псэущхьэм IэпкълъэпкъкIэ, кIуэцIкIэ игъуэт ныкъусаныгъэ.Дзэ уз. Уз хьэлъэ.* Узыр къэкIуэгъуафIэ щхьэкIэ кIуэжыгъуафIэкъым. (погов.)Уз егъэгъуэтын (етын) наказать кого-л.Зи уз кIуэдын да сгинут твои болезни ( вежливая форма обращения).* Фахэуэркъэ, зи уз кIуэдын, напэр нэфхьи хэкум фихьэж. фольк.Уз кIуэцIыгъэхьэн = уз етын.Уз кIуэцIыхьэн проникнуть вовнутрь - о болезни.Уз къэгъэхъеин поднять скандал.Уз къэщтэн заболеть.Уз къеуэлIэн = уз къэщтэн.Уз пкърытын быть больным, болеть.Уз хуэхъун стать источником болезни для кого-л.Зи уз схьын чтоб я перенёс твою болезнь ( вежливая форма обращения).Узым зэфIигъэпкIэн скрутить кого-л. - о болезни.Узым зэщIиIулIэн одолеть кого-л. - о болезни.Узым иутхыпщIын обессилить кого-л. - о болезни.Узыр зытегъэкIуэн дать одолеть себя болезни.Узыр {и} кIапцIэм исщ! черта лысого, черта с два!Узыр кIэрыхужын (кIэрыхун) выздороветь, исцелиться.Узыр {и} кIуэцIыкIыщIэ лъапсэм илъщ = узыр {и} кIапцIэм исщ.Узыр кIуэцIытIысхьэн засесть внутри - о болезни.Узыр къэхъеижын возобновиться - о болезни.уз зэрыцIалэ заразная болезнь/ Къызэузым къыбгъэдэкIыу, къыпкърыкIыу нэгъуэщIхэм хуэкIуэ уз. -
18 щIы
I 1. ( хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) Земля ( планета)/ Ещанэу Дыгъэм пэщыт, цIыхухэр, псэущхьэхэр щыпсэу планетэ.* Дунейм щIалэгъуалэу тетыр фызэгухьэм, ЩIым мамырыгъэр тепщэ щыхъунщ. Iуащхь.2. почва, верхний слой земной коры/ ЩIы хъурейм и щхьэ къат и щIыIу.* Сенрэ Мэзанрэ ныбэгукIэ щIым зыхадзэри тIэкIурэ щылъащ, хьэкъей гуэрэн лъахъшэм хэлъу. Ж. Б.3. еплъ щIыгулъ. ЩIы фIыцIэ. ЩIы пшэр.4. страна/ Къэрал, хэку.Нэмыцэр ди щIым къихьэгъащ.ЩIы зэдэшх хъун оказаться равными по силе ( в национальном виде борьбы). ЩIалитIыр зэбэныхукIэ зэрытемыгъакIуэу щIы зэдэшх мэхъу.ЩIы фIыцIэм ихун сжить со света. Дзэ узым щIы фIыцIэм ирихун.ЩIы фIыцIэжьым щIэгъэлъэдэн закопать в землю, сжить со света.* Ар губжьащи щIы фIыцIэжьым ущIигъэлъэдэнщ.ЩIы фIыцIэм щIыхьэн провалиться сквозь землю.* - Елдар гъусэ щIыи зегъэхь. ЩIы фIыцIэм щIыхьами, къэгъуэт, - жиIащ {Инал}. КI. А.ЩIы хъурей земной шар.ЩIы щхьэфэ хъун! дай бог, чтоб ты превратился в прах! ( проклятие).ЩIым и гъунэ очень далеко; за тридевять земель. ЩIым и гъунэ щыIэн.ЩIым икIыжын исчезнуть, пропасть.ЩIым кIуэцIрыхун = щIы фIыцIэм щIыхьэн.ЩIым нэмыгъэсу зехьэн (лъагъун) безмерно любить, лелеять кого-л. ; с любовью и уважением относиться к кому-л. (напр. к родителям).* Зым нэхърэ адрейр нэхъ лIыхъужьу дэлъхуибл иIэт хъыджэбзым, икIи я шыпхъу закъуэр абыхэм щIым намыгъэсу ялъагъурт. Ад. таур.ЩIым псэ къыхэхьэн пробуждаться с наступлением весны ( о почве). ЩIым псэ къыхэхьэмэ, жыласэм щIадзэ.ЩIым пхрыхуам нэхъ къэщтэн предпочесть что-л. чему-л.* Фызыр апхуэдизкIэ укIытати, щIым пхрыхуам нэхъ къищтэнт.ЩIым щыщ щIыжын сровнять с землей. Унэ цIыкIур щIым щыщ ящIыжащ.ЩIым щIэпщхьэным хуэдэу = щIым пхыхуам нэхъ къэщтэн. ЩIым щIэпщхьэным хуэдэу укIытэн.ЩIым щIэхуэн = щIы фIыцIэм ихун.ЩIыр бжьэкIэ къэпщын лениться.* ЩIыр бжьэкIэ къепщри, къыпыщым тоувэ. Ад. таур.ЩIыр бзэгупэкIэ егъэбзеин = щIыр лъэдакъэпэкIэ егъэвэн нагнать страху.ЩIыр гъэпшэрын удобрять землю. ЩIыр куэншыбкIэ ягъэпшэр.ЩIыр зэгуэхуу я кум дэхуэн. Провалиться сквозь землю.* Иныжьыр абдеж иIэпхъукIри щIыр зэгуэхуу я кум дэхуа фIэкIа умыщIэну бзэхащ. Ад. таур.ЩIыр зехьэн ухаживать на землей.ЩIыр хъеин трястись ( о земле).ЩIыр щхьэцыкIэкIэ егъэпхъэнкIын = щIыр лъэдакъэпэкIэ егъэвэн.ЩIыр IэгуфэкIэ (IэгупсэкIэ) къэгъэзэн сокрушаться.* Дарихъан сымаджэ хьэлъэу, уз къыхэлъадэм и кIуэцIыкIыщIэр ичатхъэр гызу, хуэмышэчыжу щIыр IэгуфэкIэ игъазэу зепщыпщэу.. {щытащ}. КI. Т.щIы гъунэ 1. край земли, край света/ Дунейм и гъунэ, и кIэ.* - ЩIы гъунэм фыкIуэми, фысIэщIэкIынкъым, - жиIэрт иныжьым. фольк.2. граница/ Зыгуэрым бгъэдэлъ щIыр щиух.* Вгъэбыдэ фи Iуэхур щIы гъунэм, Вгъашхэ шагъдийхэр. П. Б.щIы кIапэ см. щIы гъунэ.* Индыр хъаныр тхьэгурымагъуэт, и щIы кIапэ къытехьэр занщIэу къищIэрт. фольк.щIы къат слой, пласт земли/ Хэлъ пкъыгъуэхэм елъытауэ, плъыфэкIи щытыкIэкIи щIыр IупщIэ-IупщIэу зэрызэщхьэщыкIхэм ящыщ зы.Лъэпщ и сыджыр щIы къатибл и кууагъыу хэтIат. Нарт.щIы къатибл религ. ад, преисподняя/ Диным къызэригъэлъагъуэмкIэ лIахэм я псэр здэкIуэж щIы щIагъым щыIэ дуней; ахърэт.* -ЩIы къатиблым къыщIэпхами къэгъуэт, - аращ Инал жиIар. КI. А.ЩIы къатибл ухъу провались ты в тартарары.ЩIы къатиблкIэ щIэулъадэ = щIы къатибл ухъу.ЩIы къатиблым ежэхын = щIы къатибл ухъу.ЩIы къатиблкIэ кIуэцIрыхун = щIы къатибл ухъу.щIы ныкъуэхь наем земельного участка с выплатой половины урожая хозяину/ Бэджэндэу къащта щIы Iыхьэ, гъавэу къытрахым и ныкъуэр щIыр зейм ептын хуейуэ.щIы тхьэкIумэкIыхь тушканчик/ Зи кIэбдз лъакъуитIыр нэхъ кIыхь губгъуэ дзыгъуэ лъэпкъ.щIы шэуэжа залежная земля/ Явэу щытауэ илъэс зыбжанэкIэ ямывэжа, зытемылэжьыхьыжа щIы Iыхьэ.ЩIы шэуэжахэми гъавэ тращIэу щIадзэжащ.щIы щхьэфэ поверхность земли/ ЩIым и щхьэ къат.щIы щIагъ подземелье/ ЩIым и щIагъ.II устар. зима/ Гъатхэмрэ бжьыхьэмрэ яку дэлъ щIыIэгъуэ зэман; щIымахуэ.Гъэрэ щIырэ зэхэкIа нэужьщ жылэр щIым щыхалъхьэр. -
19 Iэщэ
оружие/ Зыгуэрым зэрезауэ, зэреуэ Iэмэпсымэ (фоч, кIэрахъуэ, къамэ с. ху.).* Гъусэ Iей нэхърэ Iэщэ дэгъуэ. (погов.) Iэщэр щIащIар нэмысымрэ пэжымрэ ирахъумэну аращ. П. Б.Iэщэ зехьэн носить оружие.Iэщэ къэщтэн взяться за оружие.Iэщэ къэIэтын = Iэщэ къэщтэн.* Дзэлыкъуэ зауэм щыгъуэ Къылышбийр кIуауэ щытащ Iэщэ къэзыIэта къэрэхьэлъкъыр зэбгрихуну. КI. А.Iэщэр узэдын зарядить ружье.IэщэкIэ зэщIэузэда вооружённый.* IэщэкIэ зэщIэузэда шууитIым япэуващ Сэфар. Iуащхь.IэщэкIэ зэщIэузэда къарухэр вооружённые силы. -
20 заимствовать
I, сов. и несов., что нэгъуэщIым къыхэхын, нэгъуэщIым ей къэщтэн; заимствовать слова из русского языка урысыбзэм псалъэ къыхэхын; заимствовать тему зыгуэрым и темэр къэщтэн
См. также в других словарях:
къэщтэн — (къэщтэгъэ) гл. имасд. испугаться Къэщынэн Ащ къэщтэн зыфапIорэ ышIэрэп, лIэблан … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ